Wéér een kutkerst: 'We hebben van alles geprobeerd, maar het is nooit écht gezellig'

'Elk jaar verheug ik me op kerst,' zegt Deirdre (35). 'En ik begrijp eigenlijk niet zo goed waarom. Stiekem hoop ik dat het dit jaar wél een kerst wordt 'zoals het hoort'. Een prachtig versierd huis, een gezellig kerstdiner met familie op kerstavond of eerste kerstdag, lekker eten, veel wijn en een relaxte sfeer. In de realiteit lukt dat zelden. Ons huis is altijd mooi versierd – so far so good – maar met onze familie botert het niet. Zowel niet met mijn mans familie als met de mijne. We hebben van alles geprobeerd: eerste kerstdag de ene familie, tweede kerstdag de andere of iedereen tegelijk uitnodigen. Maar het is nooit écht gezellig. Mijn schoonmoeder is al chagrijnig als ze het tuinpad op loopt, mijn moeder vertikt het om te helpen en de kinderen van mijn zus verstieren negen van de tien keer het diner. Ik erger me elk jaar kapot en toch probeer ik het steeds weer.'

Ook Babette (39) hoopte op een merry Christmas. Eén keer welteverstaan. 'Mijn gezin en ik hebben een paar jaar geleden een ernstig ongeluk overleefd. Mijn schoonvader stelde voor om dat jaar met kerst met de hele familie bij elkaar te komen. Een unicum, want de ouders van mijn man zijn gescheiden en er hing lange tijd een gespannen sfeer tussen die twee. Maar iedereen realiseerde zich dat we blij mochten zijn dat we er allemaal nog waren en het samen konden vieren. Het werd zó'n teleurstelling. Het was een paar maanden na ons ongeluk, maar niemand vroeg hoe het met ons ging. Het gesprek ging over het weer, het eten en over mensen die ik niet ken. Het was echt niet zo dat ik de hele avond zware gesprekken wilde voeren, maar een beetje interesse en belangstelling was toch wel op zijn plaats geweest. Zeker met kerst. Ik heb ontzettend gehuild in de auto terug naar huis. Diep van binnen wist ik natuurlijk al dat mijn schoonfamilie altijd over koetjes en kalfjes praat, maar in deze setting – met kerst en na wat er gebeurd was – was het een verschrikkelijke domper.'

Lees ook: Tindertrauma: Rosalie voelde de hartslag van haar date niet meer

Overgewaaid uit Amerika Bram Peper is socioloog en verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Hij deed onderzoek naar nostalgie, een emotie die veel los blijkt te maken bij mensen. 'Historisch gezien is nostalgie heimwee naar een plaats,' zegt hij. 'Vooral militairen en zeelui hadden er in de zeventiende en achttiende eeuw last van, omdat ze lang van huis waren. Maar het was oplosbaar: zodra ze thuis waren, hadden ze dit gevoel niet meer. Vanaf de twintigste eeuw is nostalgie vooral een verlangen naar een vroegere tijd. We verlangen naar iets wat er niet meer is. Veelal een ideaalplaatje. Dat is niet oplosbaar, want je kúnt niet terug in de tijd. Daarbij klopt het ideaalbeeld dat we hebben vaak niet met de werkelijkheid. Nostalgie kan daarom tot teleurstellingen leiden, omdat de verwachtingen onrealistisch zijn.'

Maar wat is nu eigenlijk kerstnostalgie? Peper: 'Dat is met name een warm, cosy gevoel. Gezelligheid. Bij kerst denken we aan de Kerstman, cadeaus onder een mooi versierde boom, lichtjes, een uitgebreid en gezellig diner met familie en een mooi aangeklede tafel. En als het even meezit het liefst met sneeuw, want een witte kerst: dat is toch wel het summum. En dat terwijl kerst vroeger helemaal niet zo uitgebreid werd gevierd. Mijn jeugdherinneringen aan kerst dateren uit de jaren zeventig, waar kerst uit een feestelijke maaltijd en een kerstboom met echte kaarsjes bestond. Zo uitgebreid en met alle torenhoge verwachtingen die tegenwoordig met kerst gepaard gaan, was het niet. Veel van deze 'nostalgie' nemen we dan ook over uit de media, uit Amerikaanse speelfilms. En ja, als je verlangt naar een witte kerst met een uitgebreid diner, valt het per definitie vies tegen als je in de regen met een uiteengevallen familie aan de aangebrande kalkoen zit.'

Droombeeld Volgens Wendy van Mieghem, psycholoog en socioloog, is kerstnostalgie onlosmakelijk verbonden met de verschillen tussen de seizoenen. 'Met de overgang van de zomer naar de winter breekt een donkere tijd aan,' zegt ze. 'De kortste dag is op 21 december, vlak voor kerst. Omdat er minder zonlicht is, zoeken we de warmte van huis op. Letterlijk door het lekker warm te maken en (kerst)lichtjes aan te doen binnen, maar ook figuurlijk: we hebben behoefte aan knusheid, gezelligheid, geborgenheid, veiligheid en contact met andere mensen. Aan innerlijke warmte dus.' Daar zit volgens de psycholoog ook een keerzijde aan. 'Als dat niet lukt, schuurt dat. December is een graadmeter: heb ik mijn relaties op orde? Het hele jaar door kan onvrede over het feit dat je geen goede band met je moeder hebt sluimerend aanwezig zijn, maar met kerst kan het je flink parten spelen. Deze maand zijn innerlijke tekorten extra voelbaar.'

Kerst is van oorsprong een christelijk feest. Jezus bracht licht en in de bijbel brengt dat ook een maatschappelijk thema met zich mee: hoe ga je met elkaar om? Van Mieghem: 'Dat kan heel confronterend zijn. Iedereen wil dat droombeeld. Die geborgenheid, het liefst bij de oerbron: het gezin van herkomst. De winkels en media wakkeren het een en ander nog eens extra aan. Zo moet het zijn, en als je daar niet aan kunt voldoen ben je een kneus.'

Terwijl dat gevoel van vroeger dus een verdikking van de werkelijkheid is, vult socioloog Peper aan. 'Nostalgie is iets van alle tijden. Vroeger was alles beter. In de jaren negentig verlangden we naar de jaren zeventig, in de jaren zeventig naar de jaren vijftig. De tijd gaat steeds sneller en zorgt voor een verlangen naar de kneuterigheid van weleer. Althans, we dénken dat het vroeger kneuterig was. We vergeten voor het gemak even de ongemakken die bij die tijd hoorden. Als we terugverlangen naar de jaren vijftig bijvoorbeeld, vergeten we dat er maar weinig sanitaire voorzieningen waren. Zó fijn was het niet om met de hele familie in één en dezelfde teil te moeten badderen. Eén keer per week, ook dat nog. En bedenk: sinds de opkomst van de pil in de jaren zestig en dat het in de jaren zeventig steeds makkelijker werd om te scheiden, gaat tegenwoordig een op de drie stellen uit elkaar. Probeer dat maar eens te rijmen met een merry Christmas-gevoel waarbij de hele familie pais en vree aan het kerstdiner zit.'

Lees ook: In de sterren geschreven: deze kerstfilm zou je moeten kijken volgens je horoscoop

Ook Fleur (30) weet nu al dat kerst dit jaar wéér niet de kerst wordt zoals ze hem voor zich ziet. 'Bij kerst hoort een kerstdiner vind ik. Een mooi versierde tafel, minimaal vier gangen en Christmas carols als achtergrondmuziek. Mijn familie denkt daar anders over. Ze vinden het gedoe en gaan liever met z’n allen op tweede kerstdag een wandeling maken in het bos of een museum bezoeken. Toen mijn neefjes en nichtjes nog klein waren, begreep ik dat nog wel. Zo'n diner aan tafel: dat werkt niet met kleine kinderen. Inmiddels gaan ze bijna naar de middelbare school en zou ik het toch weleens leuk vinden om met mijn familie te dineren. Ik heb het dit jaar al in augustus voorgesteld, maar ook nu werd er weer terughoudend gereageerd. Ik word er moe van.'

Innerlijke onvrede Oké, wat te doen om een helse kerst te vermijden? 'Stel je verwachtingen bij,' zegt psycholoog Van Mieghem. ‘Door naar een ideaalplaatje te streven, leg je jezelf een norm op vanuit innerlijke onvrede. Welk gebrek aan verbinding of verbondenheid moet een 'perfect kerstdiner' compenseren? Heb je bijvoorbeeld een slechte relatie met je moeder? Probeer daar dan gedurende het jaar wat aan te doen. Door middel van gesprekken, therapie of acceptatie dat de relatie nooit zo wordt als je wil. Als je er niet mee dealt, dan projecteer je met kerst je verlangen op je omgeving. Dat werkt niet. Niet alleen zal de ander je niet tegemoetkomen, je zal zelf ook moeite hebben om water bij de wijn te doen. Je zet jezelf dus klem. Ontrafel liever wat de emotionele verstrengelingen zijn. Breng je eigen onderliggende verwachtingen, behoeften en tekorten in kaart. Hou het bij jezelf.

Vind jij een kerstdiner heel belangrijk, maar wil je familie liever iets anders doen? Dwing ze niet tot een diner, maar ga ook niet elke kerst met ze mee naar het museum. Dat voelt namelijk voor jou niet goed. Wellicht kun je andere familieleden of vrienden uitnodigen. Kerst is een feest van verbondenheid, geborgenheid. Met vrienden, met wie je lief en leed deelt, kun je je misschien wel méér verbonden voelen dan met familieleden. Als er namelijk een ding niet maakbaar is, is het wel de familieband. Laat iedereen zichzelf zijn, leg de lat niet te hoog. Geef mensen, en vooral jezelf, de ruimte om iets anders te willen.' Krijg je veel stress van koken? Doe dat dan vooral niet vindt de psycholoog. 'Laat iets bezorgen of maak een gerecht dat je goed klaar kunt maken. Hoe relaxter jij als gastvrouw bent, hoe relaxter je gasten zijn. Bedenk: kerstnostalgie is voor een groot deel aangeleerde nostalgie. Het hóéft niet zoals in de film te zijn. Als je daarnaar streeft dan is dat pure projectie van je eigen behoeften. Let it go. En je zult zien: dan wordt het vást – enigszins – gezellig.'