Het is zo verleidelijk: je partner een stempel opdrukken na een vervelende relatiebreuk. Hij of zij is een narcist, autist of borderliner. Je weet het honderd procent zeker. Maar is zo'n label nou wel zo verstandig? We zochten het uit voor &C's januarinummer, en je leest hier een preview.

Om maar met de deur in huis te vallen: iemand met narcistische kenmerken heeft bewondering en aandacht nodig, kan zich moeilijk inleven in een ander, wil macht en controle houden, manipuleert en doet aan gaslighting. Er zijn nog legio andere kenmerken – zoals lovebombing in het begin van de relatie, het aantrekken en afstoten – maar dit zijn de voornaamste. 

Narcisme is een persoonlijkheidsstoornis die moeilijk te herkennen is. Mensen kunnen jaren in een relatie zitten met een narcist – of dat nu een liefdespartner is, een familielid of collega – zonder te weten dat er sprake is van narcisme. Loskomen van een narcist is extreem moeilijk. Er is vaak sprake van een 'traumabond', zoals dat heet, omdat er door de extreme highs en lows een verslaving aan de betreffende persoon is ontstaan. Tot zover een lesje narcisme. Tegenwoordig smijten we wel erg snel met de term narcist. Of met autist, borderliner of een ander label. Wanneer weet je nou of je écht te maken hebt met iemand met een persoonlijkheidsstoornis? 

Lees ook: Margreet is een narcist: 'Het beest dat in mij loskomt kan ik niet beheersen'

Steffi* (35) werd na vijf jaar plotseling aan de kant gezet door haar vriend. Toen ze over narcisme begon te lezen, viel voor haar het kwartje. 'Hij houdt helemaal geen rekening met mijn gevoelens,' zegt ze. 'Na vijf jaar was het van het ene op het andere moment over. We hadden het over trouwen, over kinderen krijgen. Ik ben nog steeds totaal in shock. Hij zegt dat hij niet meer van me houdt. Althans, niet op die manier. Hij mist spanning, passie. Alsof je dat na vijf jaar nog zo hebt als in het begin. Ik realiseer me nu dat hij altijd op zoek is geweest naar aandacht. Hij staat graag in het middelpunt van de belangstelling, de gesprekken gaan vaak over hem. Dat hij opeens zo koud en zonder empathie naar mij is, duidt volgens mij op narcistische trekken.' 

Ook Paulien* (30) heeft te maken met een ex die aan dat beeld voldoet. 'Het is altijd ikke, ikke, ikke. Max* zet zichzelf op nummer één, hij kiest altijd voor zichzelf. Toen ik vorig jaar met veertig graden koorts op bed lag, ging hij gewoon voetballen. Drie maanden geleden heeft hij een punt achter onze relatie gezet. Hij had het benauwd en wilde weg, zei hij. De  zoveelste impulsieve actie. Ik heb Max altijd wat labiel gevonden. Hij kon van het ene op het andere moment heel chagrijnig zijn, of down. Volgens mij is hij een borderliner. Of een narcist. Het zou voor mij een hele hoop verklaren.'

Wat je zegt, ben je zelf Het is zo verleidelijk: je ex een stempel opdrukken en diagnosticeren. 'Relatietherapeuten hebben hun handen er vol aan,' zegt relatie- en scheidingsexpert Roos Boer. 'Mensen komen met een lijst kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis waar hun partner aan voldoet. En trekken dan de conclusie: hij of zij móét wel een narcist zijn, of een autist.' 

Ook psycholoog en relatietherapeut Jean-Pierre van de Ven is bekend met dit fenomeen. 'Freud beschreef het honderd jaar geleden al: wat je zegt, ben je zelf. Hij noemde dat projectieve identificatie, of kortweg projectie. Hierbij behandel je je partner als iemand die het gebrek heeft dat je van jezelf niet wil zien. Anno 2024 zijn psychologische termen gemeengoed geworden, waardoor het opeens wemelt van de autisten en narcisten.' Volgens Boer is het in deze tijd sowieso gangbaarder om een label op te plakken. 'Je ziet het ook op scholen bijvoorbeeld. Daar zijn tegenwoordig protocollen voor dyslexie, ADD, ADHD en noem maar op. Dat had je vroeger niet of veel minder.' 

Lees ook: Dagboek van een vreemdganger: 'Ik heb echt nog nooit zulke lekkere seks gehad'

Een label plakken op de ex-partner dus. Waarom doen we dat? 'Omdat een scheiding of break-up een klap is,' zegt Boer. 'We gaan op zoek naar verklaringen zodat we die pijn niet hoeven te voelen. Verklaringen voor een proces dat niet te stoppen is, namelijk het stranden van de relatie. 'We hebben het toch goed?' wordt vaak in relatietherapie gezegd. 'We moeten niet opgeven.' Maar als de ander niet meer wil, dan houdt het op. Vaak heb je zelf ook ballen laten vallen en natuurlijk ook als stel, maar wil je dat in je verdriet niet zien. Dan is het makkelijker om de ander van een stempel te voorzien. Want dan heb je zelf geen schuld.'

Boer ziet dat ook vaak gebeuren als er vreemdgaan in het spel is. 'De vreemdganger is per definitie fout. En zonder het goed te willen praten, is dat doorgaans toch te kort door de bocht. Onderhuids speelt er vaak meer. Degene die vreemdgaat, voelt zich bijvoorbeeld eenzaam. En als ik doorvraag, blijkt degene die bedrogen is hetzelfde te voelen. Er is weinig echte aandacht meer voor elkaar. Er is geen of weinig intimiteit en soms al jaren geen seks. Ja, soms een verplicht nummertje op zijn tijd, maar écht met elkaar vrijen? Dat gebeurt niet meer. Het is raadzaam om ook te kijken naar het leed dat eronder zit. Kijk eens naar hoe jullie tegen elkaar doen, zeg ik vaak. Krijgt de ander nog erkenning? Waardering? Tegen wie doe je nog meer zo? Met het vingertje wijzen is te makkelijk. Een label plakken ook. Durf in de spiegel te kijken en jezelf de vraag te stellen: investeer ik nog in de liefdesrelatie?'

Maar hoe weet je nou of je vermoedens kloppen, en wat doe je daar vervolgens mee? Je leest dit - en nog veel meer - in &C's januarinummer dat nu in de winkels ligt, of haal 'm gewoon hier online: