'Op welke rode vlaggen moeten we letten?' en nog 6 vragen over femicide beantwoord

Ken je de term femicide, dan is dat waarschijnlijk iets wat je pas de laatste jaren hebt opgepikt. Voorheen werden dit soort zaken - moorden op vrouwen - eerder beschreven als 'familiemoord', 'moord in de relationele sfeer' of zelfs 'crime passionel'. Vage termen dus, die niet duidelijk maken wie nou de dader en wie het slachtoffer is, waarbij die laatste zelfs nog iets romantisch heeft. Nee, tegenwoordig noemen we het beestje - of beter gezegd: groot beest - gelukkig bij de naam. Femicide. Lees ook: Hila Noorzai: 'Stop met termen als crime passionel. Noem het beestje bij de naam. Er is een vrouw vermoord'

Maarre, wat betekent femicide? Maar dan komt het volgende punt. De precieze definitie. Eentje die je veel hoort is 'een vrouw vermoorden omdat ze vrouw is'. Die vindt Tessel (25) ingewikkeld. 'Het lijkt bijna alsof je dan de schuld bij de vrouw en haar vrouw-zijn legt, in plaats van bij de dader en zíjn gevoelens over haar vrouw-zijn.' Een andere optie is 'moord op vrouwen door een partner of ex-partner'. Toch dekt ook die de lading niet. Tessel: 'Er zijn ook femicides die daarbuiten vallen. Wat bijvoorbeeld redelijk vaak gebeurt, is dat transvrouwen worden vermoord door heteromannen die niet kunnen dealen met hun transidentiteit. Of denk aan moorden op sekswerkers, omdat mannen denken dat sekswerk hun enige doel is en dat zodra ze een handeling weigeren, ze het recht hebben om hen te vermoorden.' Beter vindt Tessel de definitie van de Zuid-Afrikaanse feminist Diana Russell, die ze ook in haar boek toepast. 'The murder of women by men motivated by hatred, contempt, pleasure, or a sense of ownership of women'. Zijn de daders altijd mannen? Of kan een vrouw ook femicide plegen? Als je bovenstaande definitie toepast, kan een vrouw in principe ook femicide plegen. 'Er zijn ook onderzoekers die vinden dat een illegale abortus, dus een abortus uitvoeren in een land waar dat niet is toegestaan, een vorm van femicide is, omdat het te maken heeft met de achtergestelde positie van vrouwen,' vertelt Tessel. Maar in de praktijk? Dan zijn de plegers van femicide bijna altijd mannen, bevestigt ook zij. 'Ook als het gaat om lesbische vrouwen, die worden ook vaker vermoord door mannen dan door andere vrouwen. Daar is weer zo'n zelfde dynamiek aan de hand als bij transvrouwen of sekswerkers: mannen kunnen er met hun hoofd niet bij dat een lesbische vrouw geen interesse in hen heeft en dat haar leven niet gericht is op het seksueel beschikbaar zijn voor mannen. Dat resulteert in wat je lesbicide noemt.' Hoe kan femicide zó vaak gebeuren? Dit gedachtegoed, dat vrouwen als zo ondergeschikt ziet, kost elke acht dagen een vrouw het leven. Een bizarre gedachte. Hoe kán dat? Tessel: 'Het ligt heel erg aan de context en het land wat de precieze motivaties zijn, maar over het algemeen kun je zeggen dat mannen vaak het gevoel hebben dat vrouwen hun eigendom zijn en functioneel voor hen zijn. Komt een vrouw daartegen in opstand en doet ze niet wat er van haar wordt verwacht, dan kan er femicide plaatsvinden.' Ondanks de statistieken is de term relatief nieuw. Hoe kan dat? Tenminste, nieuw met betrekking op Nederland. We gebruiken het woord 'femicide' namelijk al jarenlang in nieuwskoppen over landen als Turkije of Mexico, maar als het over ons eigen kikkerlandje ging gebruikten we liever vagere termen. 'Ik denk dat Nederland of Nederlanders een heel ander beeld hebben van ons land dan eigenlijk gepast is,' legt Tessel uit. 'We zien onszelf graag als heel gendergelijk en progressief, maar we zijn ook een neoliberaal land. Dat hangt een beetje samen met een houding van 'als je problemen hebt, dan is het je eigen schuld'. Ook huiselijk geweld wordt daardoor afgedaan als een privéprobleem, iets dat wel te maken zal hebben met ongezonde dynamieken in het gezin, in plaats van dat we ons afvragen of er geen sprake is van een structureel, nationaal probleem.' Een gemiste kans - of zeg maar gerust een hele gevaarlijke onderschatting - want zo simpel is het natuurlijk niet. Sterker nog, je ziet dat in veel landen die zogenaamd gendergelijk zijn, dat daar juist meer geweld tegen vrouwen voorkomt. 'Kijk bijvoorbeeld naar Scandinavische landen. Daar verdienen vrouwen bijna net zoveel als mannen, maar er komst juist veel geweld tegen vrouwen voor. Dat noem je de Nordic Paradox. Wetenschappers denken dat dat komt doordat mannen zich moeilijk aan kunnen passen aan de veranderende positie van de vrouw. Gaan vrouwen meer verdienen en zich emanciperen, dan willen mannen hun macht inhalen en compenseren ze dat door achter de voordeur agressief en dominant te zijn.' Een triest gegeven, want dat betekent eigenlijk: de lange weg die we nog te gaan hebben, is nog langer dan we denken. Ligt femicide in elke gewelddadige relatie op de loer? Dat is moeilijk in te schatten. Wat we wel kunnen zeggen, is dat sowieso niet elke gewelddadige relatie eindigt in femicide. Ook Tessel zelf heeft ervaring met partnergeweld - daar schreef ze eerder het boek Dat zou jij nooit toelaten: Als liefde giftig wordt over - wat gelukkig stopte toen zij de relatie beëindigde. Andersom is het niet zo dat er aan elke femicidezaak veel fysiek geweld vooraf ging. Het is daarom lastig om te zeggen wanneer je bang moet zijn voor femicide, maar er zijn wel een aantal rode vlaggen die de kans vergroten. 'Een van de grootste is dwingende controle,' vertelt Tessel. 'Dus wanneer iemand de controle over een vrouw, haar leven en haar keuzes probeert te hebben, bijvoorbeeld door te dreigen met geweld, geweld te gebruiken of mentale mishandeling. Denk in dat laatste geval aan eisen om in haar telefoon te mogen kijken of boos worden als ze met een andere man staat te praten.' Nog zo'n rode vlag, een nog concretere, is niet dodelijk wurgen. 'Dus wanneer iemand zijn partner regelmatig bij de keel vastgrijpt en daar iets te ver in gaat. Dat is een heel duidelijk voorteken. Ook is er een grotere kans op femicide als een dader eerder (huis)dieren heeft mishandeld.' Wat moet er gebeuren om het aantal slachtoffers omlaag te krijgen? Er ligt daarvoor een grote verantwoordelijkheid bij de maatschappij, vindt Tessel. Zodra we ons verdiepen in de bekende rode vlaggen, herkennen we partnergeweld en het risico op femicide eerder en kunnen we ingrijpen. 'Heb je vermoedens, dan kun je het slachtoffer aanspreken en dingen als een logeerbed of prepaidtelefoon waar de partner niet van weet aanbieden.' Daarnaast is het zaak dat we relaties niet alleen maar zien als iets in de privésfeer waar we ons niet mee moeten bemoeien, maar er meer over gaan praten. 'Ik denk dat er heel veel te halen vaalt als we, zeker met jongeren, meer gaan praten over gezonde wensen en gezonde grenzen in een relatie.' Lees ook: Priscilla's zus werd vermoord: 'Ik had nog maanden nachtmerries van haar bebloede matras' En qua beleid? Wat is daar nodig? Op wereldwijde schaal wordt er al een hoop gedaan om de femicidecijfers omlaag te krijgen. Door landen en overheden zelf, maar ook door allerlei organisaties. 'Uiteindelijk denk ik dat meer gendergelijkheid, niet alleen op de werkvloer maar ook in de privésfeer, ervoor zal zorgen dat femicide minder voorkomt. In die zin is het gewoon een kwestie van tijd ben ik bang, al zal femicide nooit voor 100 procent voorkomen kunnen worden. Het klinkt gruwelijk, maar net als huiselijk geweld gebeurt het nou eenmaal. Dat is het resultaat van een seksistische maatschappij.' Wel wijst Tessel nog op andere problemen waar huiselijk geweld vaak mee samenhangt. 'Plegers van huiselijk geweld leven vaker in armoede, waardoor ze vaker mentale gezondheidsproblemen of stress vanwege bijvoorbeeld huisvesting hebben. Daarom pleit ik aan het einde van mijn boek voor betere zorg. Als we meer voor mensen zorgen, dan is er ook minder huiselijk geweld. Allerlei politici hebben femicide nu eindelijk op de prioriteitenlijst staan, maar pleiten dan meteen voor zwaarder straffen. Dan denk ik: we willen die vrouwenlevens toch juist redden in plaats van wreken?' Doorlezen over dit onderwerp? Femicide: Tot de dood ons scheidt, geschreven door Tessel ten Zweege, is nu verkrijgbaar.