Liesbeth Rasker maakte een docu over het vroeg verliezen van haar moeder: 'Had lang niet door dat ik nog wat met mezelf uit te zoeken had'

Het is bijna zover. Hoe is het als zoiets kwetsbaars bijna de wereld in geslingerd wordt? Liesbeth (36): 'Heel spannend. De film is zo lang van mij alleen - nou ja, en van regisseur Tessa Louise Pope en de crew die het heeft gemaakt - geweest, dat het heel eng is als zoiets dan naar buiten gaat. Vanaf het eerste plan tot aan nu zijn we er vier jaar mee bezig geweest.' Waar kwam dat eerste plan eigenlijk vandaan? 'Van de producent, Hazazah Pictures. Zij hadden mijn podcast Dag voor Dag over rouw geluisterd en benaderden me om te praten over een vervolg. Er lag toen trouwens een heel ander filmplan dan het uiteindelijk is geworden. Ik wilde heel lang niet dat het over mij zou gaan, dat vond ik oninteressant. Ik wilde het liever hebben over anderen die een rouwproces hebben meegemaakt. Ik heb ook heel lang niet doorgehad dat ik op dat vlak nog het een en ander uit te zoeken had met mezelf. Anderen zagen dat al wel, maar bij mij moest het kwartje nog even vallen. Pas toen dat viel, op dat moment waren we al twee jaar met het ontwikkelen bezig, is het plan ontstaan dat het uiteindelijk is geworden.' Het klinkt bijna als een therapietraject. 'Het was ook een soort therapietraject, en Tessa een soort therapeut. Of is, moet ik eigenlijk zeggen. Daarom heeft het ook zoveel tijd nodig gehad. Ik stond er niet om te springen om zo in mijn ziel te laten kijken.' Lees ook: Bart is geadopteerd uit Taiwan: 'Mijn biologische moeder koos mijn adoptiegezin zelf uit' Je gaat in de documentaire 'gesprekken aan die nooit eerder zijn gevoerd', onder anderen met je vader en zusje. Wat heeft dat opgeleverd? 'Daarvoor moeten mensen de film natuurlijk kijken, haha. Maar dat gaat over hoe er in elk gezin allerlei dynamieken zijn, mensen zich aan elkaar aanpassen en loyaal aan elkaar zijn. Daarin kun je jezelf - misschien zonder dat je het goed en wel doorhebt - een beetje voorbij lopen. Als je ouder wordt, ga je die gezinsstructuren bevragen. Dat gebeurt in die gesprekken. Wat dat oplevert, is dat het de lucht een beetje klaart en dat je meer inzicht krijgt in wat je vroeger hebt gemist of nu nog mist. Ik denk trouwens dat zulke gesprekken aangaan voor iedereen goed is. Familieopstellingen zijn niet voor niets populairder dan ooit. Hoe er vroeger in je gezin met jou werd omgegaan of welke rol je had, kan bijvoorbeeld heel veel zeggen over hoe je nu met relaties omgaat. We zeggen altijd dat kinderen zo weerbaar zijn, en dat zijn ze ook, maar ze zijn ook vreselijk beïnvloedbaar. Je kunt op je veertiende een opmerking horen die je voor altijd bijblijft. Eens goed in je gezin duiken kan daarom behoorlijk wat licht schijnen op dingen die je misschien nog helemaal niet doorhad. Het gesprek met mijn vader vind ik het spannendst om te delen. Dat is het persoonlijkst en kwetsbaarst, want daar viel nog iets op te lossen. Er ging ook een hele lange voorbereidingstijd aan vooraf, omdat ik er heel lang niet klaar voor was om dat gesprek aan te gaan.' Eén van de dingen die in het gesprek met je vader naar voren kwam, is dat hij na je moeders dood zo graag alles 'normaal' wilde houden voor jullie. Heb jij die behoefte ook? 'Een beetje wel, maar niet zo erg als hij. Maar binnen het gezin wel, ja. Dat merkte ik ook bij de lotgenoten die ik voor de film heb gesproken, dat er bij hen ook niet écht over gevoelens werd gepraat. Daaraan zag je ook: zo'n gezinsdynamiek is zó bepalend na iemands overlijden. Er is niet een goed of fout in hoe je daarmee omgaat, maar het gaat om de impact. Die impact erkennen en uitzoeken wat het in jouw geval precies betekent.' Wat voor impact was dat in jouw geval? 'Dat zat 'm vooral in mijn gevoelsleven, dat vind ik een uitdaging. Ook dat zag ik terug bij de anderen, die zeiden: 'Voelen, dat is te gevaarlijk. Daar kun je maar beter niet aan beginnen, want dan weet je niet waar het eindigt.' Ik denk dat veel kinderen als traumareactie hun gevoel afsluiten en doen alsof iets er niets is. Dat is makkelijker, want dan ís het er ook niet.'

Had je verwacht zoveel overeenkomsten met de lotgenoten in de film te vinden? 'Nee, helemaal niet. Het was bizar om ze soms woord voor woord iets te horen zeggen wat ik zelf ook voel of weleens heb gezegd. Als je als mens ergens mee strugglet, denk je al snel dat je de enige bent. Het is zo bevrijdend om te horen dat iemand anders hetzelfde heeft en dat wat je voelt dus normaal is. Uiteindelijk gaat het gewoon om welk copingmechanisme je aanleert. John, een van de lotgenoten, legt dat zo mooi uit in de film: 'Als je gaat lopen en je hebt een blessure, dan ga je om de blessure heen lopen. Bijna als een soort steentje in je schoen.' Hetzelfde geldt voor je copingmechanisme. Je went eraan, en je weet niet beter.' Lees ook: Elise Boers had een bijna dodelijke allergie-aanval: 'Dit was het dan, dacht ik' Wat is volgens jou het grootste verschil tussen als kind en als volwassene een ouder verliezen? 'Als kind heb je de tools niet om het aan te gaan. Emotioneel niet, verbaal niet, op geen enkele manier ben je in staat om helemaal te begrijpen wat er gebeurt. Het verlies wordt onderdeel van je identiteit en later verval je snel in: 'Ja, het is gewoon zo.' Of: 'Het is altijd zo geweest.' Het is dan heel moeilijk om daarbuiten weer enig gevoelsleven op te wekken. Tegelijkertijd is het als kind de natuurlijke orde der dingen dat je oma of misschien je huisdier een keer doodgaat, maar je ouders zijn je veilige baken. Een kind moet leren om zich veilig te voelen in de wereld, anders kan dat later allerlei problemen veroorzaken. Die veiligheid wordt je in één klap ontnomen als een van je ouders wegvalt. Als volwassene is het ook ontzettend ingrijpend om iemand te verliezen, dat heb ik ook meegemaakt, maar het verschil is dat je als kind in één klap ontdaan wordt van de overtuiging dat de wereld een veilige plek is. Dat moet vaak later in het leven nog opgelost worden.' Hoe ben jij, ten opzichte van toen je vier geleden aan deze film begon, veranderd? 'De film heeft vooral mijn gevoelsleven verbreed. En het heeft me dichter bij mijn moeder gebracht, dat ook. Dat is wat ik uiteindelijk hoop dat de film doet: anderen stimuleren of een beetje de moed te geven om iets open te trekken en te kijken naar welke waarheden in je leven misschien wel nuance verdienen. Het zou mooi zijn als het een gesprek openbreekt tussen mensen. Als iemand al heel lang dood is, is het soms moeilijk om erover te praten met de mensen om je heen. Veel vrienden hebben diegene misschien nooit ontmoet, dus die weten niet beter dan dat jij een persoon bent zonder vader of moeder. Dat in combinatie met dat jij zelf misschien niet zoveel herinneringen hebt omdat het lang geleden is, maakt het lastig erover te beginnen. Het zou mooi zijn als de film dat gesprek een beetje kan openbreken.'

Vroeg verloren is vanavond om 22.10 te zien bij VPRO op NPO 2, en daarna via NPO Start en 2doc.nl