Een positieve impact maken, zonder overweldigd te raken? Klimaatactivist Melati Wijsen deelt haar belangrijkste lessen

Je noemt jezelf een 'changemaker'. Wat houdt dat in? Melati: 'Dat is een goede vraag. Ik vraag het de studenten aan wie ik workshops geef ook vaak: wat betekent het voor jullie? Zo kom je op veel verschillende definities, maar voor mij is een changemaker iemand die 's ochtends wakker wordt en denkt: hoe kan ik de wereld om me heen vandaag een stukje beter maken? Het maakt het begrip wat tastbaarder, in plaats van denken dat je per se onderdeel moet zijn van een gigantisch project of grootste verandering moet veroorzaken. Iedereen kan een changemaker zijn, zolang je het goede voorbeeld wil geven aan de hand van de beslissingen die je op een dag maakt.'

Dat gedachtegoed zit er al jong in. Melati is twaalf als het haar begint op te vallen hoe ongelofelijk veel plastic er rondzwerft op Bali, waar ze opgroeit als kind van een Indonesische vader en Nederlandse moeder. Met haar zusje start ze in 2013 een petitie genaamd Bye Bye Plastic Bags. Voor politieke actie hebben ze een miljoen handtekeningen nodig. Om aandacht te vragen van politieke leiders, gaan Melati en haar zusje ook 48 uur in hongerstaking, waarna ze een afspraak met de gouverneur van Bali voor elkaar krijgen. Na meer afspreken en samenwerkingen met vele andere organisaties, lukt het na een paar jaar eindelijk: er wordt een verbod op plastic tasjes, piepschuim en rietjes op het eiland ingevoerd. 

Wat maakt dat je als kind al in actie kwam? 'Als je zo jong bent en een probleem ziet, is een oplossing vinden het enige dat je wilt. Je denkt nog niet na over alle moeilijkheden die erbij komen kijken en raakt minder snel overweldigd, zoals bij een volwassene wel gebeurt. Eigenlijk is die kinderlijke naïviteit een talent, wat ook meteen de kracht van optimisme laat zien. Als je optimisme het van doemgedachten laat winnen, krijg je je doelen dus daadwerkelijk voor elkaar. Dat dit moeilijker wordt naarmate we ouder worden, zie ik terug in de klassen waar ik langsga. Als ik het met middelbare scholieren heb over verandering doormaken, voel ik meer energie, enthousiasme en soms zelfs een soort elektrisch gevoel door de klas gaan. Ze zijn niet bang om een verkeerd antwoord te geven, ze willen gewoon meedenken. Terwijl, als ik voor studenten sta, voel ik al meer onzekerheid en dat ze niet 'te anders' willen zijn. Ik probeer ze dan te laten zien dat dat niet erg is. Verder speelt het natuurlijk een rol dat ik op Bali ben opgegroeid, waar veel plasticvervuiling is, maar waar je tegelijkertijd veel meer met de natuur leeft dan bijvoorbeeld in een grote stad. Ik kreeg al jong mee dat de natuur niet los van ons staat, nee, we are nature. Dat is dan ook les één van het boek.'

Lees ook: Negatief nieuws lijkt zich de laatste jaren op te stapelen, hoe ga je daar het beste mee om?

Inmiddels woont Melati niet meer op Bali, maar in Amsterdam, en is ze een fulltime changemaker. Ze geeft workshops en masterclasses op scholen en universiteiten en zette het platform Youthtopia op, dat zich richt op educatie van specifiek jongeren.

Over het boek gesproken, waarom wilde je een boek schrijven? 'Ik ben nu twaalf jaar met verandering bezig en wilde de lessen die ik heb geleerd graag delen. Dat doe ik natuurlijk al via de workshops die ik geef, evenals via Youthtopia, maar het werden er zoveel dat ik ze begon op te schrijven. Hoe meer ik schreef, hoe meer er in me opkwamen, en toen waren er ineens honderd lessen. In de tussentijd heb ik alweer honderd nieuwe. Eén van mijn favoriete lessen uit het boek, les 63 om precies te zijn, is: changemaking is a lifestyle. Een positieve verandering in je gemeenschap proberen door te voeren is geen negen tot vijf-baan of iets waarbij je in en uit kan klokken. Nee, vanaf het moment dat je opstaat tot het moment dat je gaat slapen heb je de kans om de wereld om je heen te beïnvloeden. Denk aan de kleding die je draagt, de mensen die je volgt, de bedrijven waarin je investeert. Als je het zo gaat zien wordt verandering niet alleen tastbaarder, maar inspireer je omgeving misschien ook om iets te doen.'

Anderen inspireren is anno 2025, waarin we gepolariseerder dan ooit lijken, makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe zorg jij dat je je boodschap toch overbrengt? 'Elke verandering daagt de status quo uit, dus er zullen altijd mensen zijn die je niet geloven of niet met je meegaan. Dan kom ik op een andere les uit het boek, les, 51, die draait om de kracht van het luisteren. Die kracht onderschatten we vaak binnen activisme. We zijn vooral tegen elkaar aan aan het praten, zonder écht te luisteren, wat miscommunicatie veroorzaakt. Terwijl: volgens mij zijn we het allemaal met elkaar eens dat op een dode planeet ook geen bedrijven, industrie of winst bestaat. Daarom zeg ik: we hebben niet voor iets één mond en twee oren. We moeten beter naar elkaar luisteren. Ja, er is radicale actie nodig, maar het is ook nodig om bruggen te bouwen zodat we elkaar begrijpen. Dat is meteen goed nieuws: er is niet één manier, persoon of organisatie die het probleem op kan lossen, maar dat kan op heel veel manieren, door veel verschillende mensen, allemaal op hetzelfde moment.' Je hebt het in je boek ook over het fenomeen 'klimaatangst'. Kom je dat veel tegen op de plekken waar je komt? 'Zeker weten. 70 procent van de Gen-Z'ers ervaart een gevoel van klimaatverantwoordelijkheid, maar tegenwoordig bestaat er ook iets als klimaatangst. Klimaatangst is heel echt, heel toegankelijk en heel logisch. Zet je televisie of een podcast aan, en je wordt herinnerd aan branden, overstromingen, zonnige winters, oorlogen hier en daar. Dat is extreem overweldigend. Telkens als ik een klas vraag wie er weleens klimaatangst ervaart, gaat elke hand omhoog. En elke keer breekt het mijn hart. Dat is nog een reden waarom ik dit boek wilde schrijven.'

Lees ook: Doortje Smithuijsen interviewde 8 vrouwelijke rolmodellen: 'Zij moeten privé een prijs betalen voor hun zakelijke succes'

Welke tips heb je voor mensen die deze klimaatangst ervaren? 'Stap één: herken dat je niet alleen bent. Iemand in je omgeving maakt waarschijnlijk hetzelfde mee. Stap twee: zoek contact. En stap drie: praat erover met elkaar. Dan kom ik weer terug op wat ik eerder zei over luisteren. There’s a lot of power in conversation. Ik ervaar zelf nog regelmatig klimaatangst, maar de herinnering dat ik niet alleen ben en het inspirerende netwerk dat ik dankzij Youthtopia heb, halen me daaruit.' En als we een stap verdergaan, namelijk: in actie komen. Welke tips heb je voor mensen met dat verlangen? 'Ik zou zeggen: probeer je focus te vinden. We kunnen allemaal een rol spelen, maar we kunnen niet allemaal alles voor iedereen doen. Het werkt beter om je ergens op te concentreren, zoals we met Bye Bye Plastic Bags deden. En wat ook heel belangrijk is, is plezier hebben. De reden dat ik dit werk al twaalf jaar doe, is omdat ik het ontzettend leuk vind. Ik hou van het netwerk dat ik heb opgebouwd en het werk dat ik doe.' Wat zeg je tegen mensen die zeggen dat we te laat zijn of dat we er überhaupt niet zoveel aan kunnen veranderen? 'Dan wil ik wederom eerst begrijpen waar ze vandaan komen en daarna laat ik voorbeelden zien van verandering op kleine schaal. Als acht miljard mensen alleen al hun perspectief zouden veranderen en op kleine schaal iets zouden ondernemen, zou de wereld er heel anders uitzien. Het idee dat we te laat zijn, komt vanuit een plek waar geen hoop is. Hoop is een actiewoord. We zijn veel bezig met onze fysieke gezondheid, we gaan naar de sportschool, drinken genoeg water, letten op ons eten. Maar onze verbeelding oefenen, durven dromen en actief hopen? Daar hebben we nog niet veel tools voor. Als we die kunnen vinden, is er minder resistentie en zijn we met z’n allen minder ongelukkig. Dan wordt het mogelijk om te dromen.' Melati's boek, Change Starts Now, koop je hier.